Bệnh nấm da (Superficial fungal skin infections)

BỆNH NẤM NỐNG Ở DA

(Superficial fungal skin infections)

PHẦN I: ĐẠI CƯƠNG BỆNH NẤM DA

1. Đặc điểm:

            Là một bệnh da hay gặp, thuộc nhóm bệnh da nhiễm trùng, tỷ lệ mắc bệnh nấm ngoài da khoảng 27,3%

2. Căn nguyên: Do 3 chủng nấm sau gây nên:

-          Epidermophyton (2 loài)

-          Trichophyton (23 loài)

-          Microporum (18 loài)

3. Cơ chế bệnh sinh

·        Các chủng nấm này phát triển thuận lợi ở môi trường nóng ẩm, có nhiều chất dinh dưỡng và cơ thể suy giảm miễn dịch (đặc biệt suy giảm tế bào TCD4);

·         Kháng nguyên nấm da là kháng nguyên đa giá (KN vỏ, KN thân…) vì vậy trong cơ thể bệnh nhân mắc bệnh nấm không có kháng thể đặc hiệu, do đó xét nghiệm chẩn đoán huyết thanh không có tính đặc hiệu;

·         Nấm thường gây bệnh trên bề mặt da và những nơi có chất sừng (keratin) như da, lông, tóc, móng.

4. Phương thức lây truyền

- Có 3 phương thức lây truyền chính:

Ø  Từ người bệnh (do chung sống, sử dụng đồ dùng chung như mũ giầy với người lành)

Ø  Từ động vật (chó, mèo)  

Ø  Từ môi trường (đất, cây cỏ, không khí)

-  Cách thức lây truyền:

Ø  Nấm xâm nhập qua Da: xâm nhập vào da qua những tế bào sừng bị bong ra

Ø  Nấm xâm nhập qua Tóc: xâm nhập qua vết xây xước da đầu rồi xâm nhập vào sợi tóc yếu gẫy

Ø  Nấm xâm nhập qua Móng:  xâm nhập vào bờ tự do hoặc mầm bên của móng  

5. Điều kiện thuận lợi mắc bệnh nấm da

-          Nấm dễ phát triển ở pH hơi kiềm 6,9 -7,2

-          Da bị xây sát, rối loạn cấu tạo lớp sừng

-          Da rối loạn bài tiết: da khô, tăng tiết bã nhờn, tiết nhiều mồ hôi

-          Nhiệt độ 27-30^oC 

-          Vệ sinh kém, mặc quần áo lót chật bằng đồ nylon. 

-          Rối loạn nội tiết, suy giảm miễn dịch, dùng kháng sinh lâu ngày, dùng thuốc ức chế miễn dịch

6. Lâm sàng

           Tùy từng loại nấm, triệu chứng lâm sàng khác nhau

7. Điều trị

7.1. Nguyên tắc điều trị

-          Phát hiện sớm, điều trị kịp thời để tránh lây lan;

-          Điều trị phải đúng phác đồ, đủ thời gian, liên tục;

-          Điều trị nấm da 3-4 tuần, nấm móng 3-6 tháng.

-          Kết hợp biện pháp vệ sinh phòng bệnh, giặt luộc quần áo phơi nắng, lộn trái khi phơi, tránh thói quen mặc quần áo lót chặt, và không nên dùng đồ sợi nhân tạo.

-          Phải căn cứ vào hình thái lâm sàng (Nấm da, móng, tóc,..), diện tích tổn thương, cơ thể mắc bệnh( già, phụ nữ có thai, trẻ em…) mức độ độc hại của thuốc để chọn phác đồ điều trị phù hợp

-          Tiêu chuẩn khỏi phải căn cứ vào hình thái lâm sàng và xét nghiệm tìm nấm nhất là theo dõi sự tái phát của bệnh để đánh giá.

7.2. Mục đích điều trị

-          Loại bỏ những tổ chức bị bệnh mà nấm khu trú bằng cách nhổ tóc, rửa, cắt bản móng, làm bạt sừng bong vẩy.

-          Dùng thuốc diệt các nấm hoặc ức chế sự phát triển của nấm.

PHẦN II: CÁC BỆNH NẤM NÔNG Ở DA THƯỜNG GẶP

1. NẤM LANG BEN

a.      Nguyên nhân:

-          Bệnh phổ biến, hay gặp ở người trẻ, xứ nóng ẩm.

-          Do vi nấm Malassazia furfur (pityrosporum ovale , có ở da bình thường, khi gặp điều kiện thuận lợi sẽ gây bệnh hoặc do lây nhiễm từ người khác).

b.      Triệu chứng: Ban đầu là các chấm, vết hình tròn đường kính 1-2 mm trông giống như bèo tấm, ăn khớp với lỗ chân lông, thường có màu trắng, hồng (đặc biệt khi đi nắng khi ra mồ hôi) đôi khi có màu nâu. Thương tổn liên kết với nhau tạo thành các đám có hình vằn vèo, hình bản đồ, giới hạn rõ, khi cạo bong ít vảy cám (dấu hiệu vỏ bào). 

a.      Vị trí tổn thương: 1/2 người phía trên như ở cổ, vai, ngực, lưng, cánh tay, có khi lan xuống đùi.

b.      Cơ năng: ngứa, nhất là khi nóng ra mồ hôi hay đi nắng về. 

c.       Tiến triển: hay tái phát do bào tử còn sót lại trong nang lông, ít lây lan. 

d.      Chẩn đoán phân biệt: bạch biến, vảy phấn hồng Gibert, á vảy nến…

2.  NẤM DA DO NẤM SỢI

2.1 NẤM THÂN MÌNH

a.      Nguyên nhân

-          Epidermophyton: Floccosum

-          Trichophyton: Mentagrophytes var, Quinkeanum, Rubrum

-          Microporum: Gypseaum

b.      Triệu chứng

-          Khởi phát: đám da đỏ hình tròn như đồng xu đường kính 1-2cm sau lan to ra

-          Tổn thương cơ bản: dát đỏ ranh giới rõ, có bờ viền bờ gồ cao trên mặt da, bờ có một số mụn nước nhỏ, giữa đám tổn thương có xu hướng lành, hơi bong vảy da. Tổn thương phát triển li tâm dần ra ngoại vi, có hình đa cung. 

-          Triệu chứng cơ năng: ngứa, đặc biệt khi nóng, ra mồ hôi.

-          Tiến triển: lành tính nhưng nếu không điều trị kịp thời và triệt để dễ trở thành nấm da mạn tính hay tái phát. 

-          Cần cạo vảy da từ tổn thương để xét nghiệm soi tìm sợi nấm hoặc đem nuôi cấy bệnh phẩm để xác định loài nấm.

a.      Thể lâm sàng

-          Nấm da nhiễm khuẩn: do bệnh nhân gãi, tổn thương bị trợt dẫn đến nhiễm khuẩn phụ, xuất hiện một số mụn mủ trên đám tổn thương nấm.

-          Nấm da viêm da, eczema hoá: do bệnh nhân chà xát, gãi, hoặc bôi thuốc mạnh (axit, pin đèn, kiến khoang...) làm tổn thương trợt, rớm dịch, chảy dịch, viêm lan tỏa, phù nề...

-          Nấm da mạn tính: bề mặt tổn thương thẫm màu, giới hạn tổn thương kém rõ rệt, chẩn đoán khó, có khi xét nghiệm nấm âm tính.

b.      Chẩn đoán phân biệt

 Cần chẩn đoán phân biệt một số bệnh da sau:

-          Phong củ: vị trí hở, giới hạn rõ nhưng bờ là củ nhỏ, mất cảm giác, xét nghiêm nấm (-) –

-          Vảy phấn hồng Gibert 1/2 trên, đám mẹ, đám con, đám có giới hạn, viền, vảy mỏng ở rìa đám.

-          Vảy nến: cộm đỏ, giới hạn rõ, nhiều vảy trắng

-          Nấm da mạn cần chẩn đoấn phân biệt với eczema mạn

2.2. NẤM KẼ CHÂN

a.      Nguyên nhân

-          Trichophyton :Mentagrophytes var, Rubrum

-          Epidermophyton Floccosum

b.      Triệu chứng

-          Bệnh thường xảy ra vào mùa hè, đợt mưa dầm, lội bùn bão lụt.

-          Vị trí: Kẽ ngón chân

-          Tổn thương cơ bản: Kẽ ngón chân bong xước da có màu hơi vàng, chảy dịch, có thể có mụn nước ở kẽ chân . Từ đó lan ra các kẽ ngón khác và lan lên mu bàn chân, gan chân

-          Dễ bị bội nhiễm gây: mụn mủ, vẩy da, vảy tiết, bàn chân sưng nề, có thể có sốt, nổi hạch bẹn.

-          Cơ năng : Ngứa ngáy khó chịu

-          Lấy bệnh phẩm đem soi thấy bào tử đốt hoặc các sợi nấm

a.      Chẩn đoán phân biệt

-          Viêm kẽ chân do liên cầu khuẩn

-          Viêm kẽ chân do candida

3.      NẤM DA ĐẦU

-          Biểu hiện 4 hình thái lâm sàng:

+ Bệnh trứng tóc (Piedra)

+ Nấm tóc do Microsporum hoặc Trichophyton

+ Thể thâm nhiễm mưng mủ (Kerion de cells)

+ Chốc đầu lõm chén (Favus) do T. schoenlenii Flavus

-          Bệnh thường gặp tuổi nhỏ

+ 90% từ 1-3 tuổi

+ 0,4% từ 50-60 tuổi

3.1  Nấm xén tóc

a. Nguyên nhân

-          Do chủng Trichophyton như: Schoenleinii, tonsurans, mentagrophytes, Varietas mentagrophytes, yaoundei, Gourvilii, Violaceum. Thường gây bệnh ở trẻ em và lứa tuổi dậy thì.

-          Do chủng Microsporum như: Audouinii, Canis, Ferrugenum, Gypseum. Thường gây bệnh ở trẻ em, thường lây từ chó, mèo sang người.

b. Triệu chứng

-          Trên da đầu có các đám đỏ, hình tròn, hình ô van, ranh giới rõ, bong vẩy da màu trắng hay màu trắng xám

-          Tóc bị phạt gãy cách da đầu 1 vài mm, có khi chỉ còn chấm đen,

-          Da đầu bị bong vảy, tóc bị cắt cụt sát mặt da, chân tóc còn lại bị vẩy trứng vụn bao quanh ( giống tóc bị nhúng trong bột mì).

-          Cơ năng: rất ngứa

-          Bệnh có thể lây từ chó mèo sang người

-          Nhổ tóc đem soi dưới kính hiển vi quang học với KOH 10-30% thấy các bào tử nấm màu sáng xanh lơ như hạt tấm bao quanh sợi tóc hoặc các bào tử nằm trong sợi tóc.

c. Chẩn đoán phân biệt

-          Viêm da dầu ở đầu

-          Viêm chân tóc

-          Chốc do liên cầu. 

-          Vảy nến da đầu

-          Rụng tóc pelade. 

-          Rụng tóc da dầu

-          Rụng tóc có sẹo

3.2  Nấm Kerion de Celse

a. Nguyên nhân

-          Nấm da đầu thể thâm nhiễm mưng mủ

-          Kerion gây ra do đáp ứng miễn dịch của cơ thể với các loại nấm sợi như :  Micosporum canis, Trichophyton tonsurans, Trichophyton verrucosum, Trichophyton mentagrophytes.

-          Các loài nấm này có thể lây từ người sang người do dùng chung vật dụng, hoặc lây từ vật nuôi trong nhà (chó, mèo) sang người.

b. Triệu chứng

-          Tổn thương ở vùng đầu, có các ổ mủ ở nang lông (áp xe nang lông) liên kết thành 1-2 đám viêm mạnh, giới hạn rõ, trên phủ đầy vảy mủ, cạy các vảy ra có các hố lõm có mủ màu vàng, mủ rất hôi, trông giống tổ ong, tóc bị trụi. 


4 NẤM MÓNG

4.1 Nấm móng do nấm sợi

Căn nguyên: do các loài trichophyton hoặc microsporum

-          Thường bị một móng sau lan dần ra các móng khác, bắt đầu ở bờ tự do của móng hoặc ở gốc móng, đôi khi do nấm ở mu bàn tay lan xuống.

-          Tổn thương ban đầu thường có điểm trắng, móng mất độ bóng, điểm trắng đục hoặc hơi vàng to dần, móng trắng mủn hoặc màu vàng mủn ra như ruột sậy. Móng dần dần bị ăn vẹt, xù xì biến dạng, đôi khi tách khỏi nền móng. 

4.2. Nấm móng do Candidas

-          Bệnh gặp nhiều ở người tiếp xúc với nước nhiều, bán hàng ăn, hoa quả,thợ giặt, bệnh nhân đái đường...

-          Bệnh bắt đầu bằng viêm nếp da xung quanh, móng sưng lên đỏ tím, khi ấn vào có mủ chảy ra.

-          Giai đoạn cấp có đau dữ dội, móng tay trở nên dày và vàng mủn, có khía ngang điển hình, đôi khi móng bong ra dễ dàng.

-          Giai đoạn cuối móng dầy lên và mụn mủn trắng, vàng, móng có thể bị teo, biến dạng móng

-          Nếu mạn tính thường kèm theo nhiễm khuẩn

-          Bệnh thường xuất hiện trên nền của BN nấm da khác.

-          XN soi tươi tìm sợi nấm(+)

c. Chẩn đoán phân biệt

-          Vẩy nến móng

-          Loạn dưỡng móng: thường viêm xung quanh móng dẫn tới loạn dưỡng móng, bản móng dầy xù xì, mất màu bóng hồng